Bước tới nội dung

Vịnh México

Sửa liên kết
25°B 90°T / 25°B 90°T / 25; -90 (Gulf of Mexico)
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Vịnh México
Bathymulation Địa hình của Vịnh México
Map
Vị tríAmerican Mediterranean Sea
Tọa độ25°B 90°T / 25°B 90°T / 25; -90 (Gulf of Mexico)
Nguồn sôngRio Grande, Mississippi River
Nguồn nước
biển/đại dương		Atlantic Ocean, Caribbean Sea
Lưu vực quốc giaHoa Kỳ
Mexico
Cuba
Chiều rộng tối đa1.500 km (932,06 mi)
Diện tích bề mặt1.550.000 km2 (600.000 dặm vuông Anh)
Cantarell

Vịnh México (tiếng Tây Ban Nha: golfo de México) là hải vực lớn thứ 9 thế giới. Vịnh là một phần của Đại Tây Dương phía tây giữa bờ biển đông nam của Hoa Kỳ, Mexico và Cuba. Ở rìa phía bắc của nó là các tiểu bang vùng vịnh của Hoa Kỳ là Florida, Alabama, Mississippi, Louisiana và Texas. Vịnh có những bãi biển trắng rộng thu hút nhiều khách du lịch, nhưng đây cũng là khu vực của các cơn bão. Dòng hải lưu Gulf Stream là một dòng nước ấm chảy từ Vịnh Mexico qua Đại Tây Dương đến tây bắc châu Âu, ảnh hưởng đến khí hậu ở đó.

Tên gọi

[sửa | sửa mã nguồn]

Nguồn gốc tên gọi Mặc dù không có giao thức chính thức nào về việc đặt tên chung cho vùng biển quốc tế , Vịnh Mexico được Tổ chức Thủy văn Quốc tế chính thức công nhận

Người bản địa: Tên gọi của vịnh này có từ trước đất nước Mexico hiện đại và gắn liền với người Mexica cổ đại. Trước khi người châu Âu đến, vùng vịnh này đã là nơi sinh sống của nhiều nền văn hóa bản địa như Maya, Olmec, và các bộ lạc ven biển khác. Họ có những tên gọi riêng cho vùng biển này, nhưng không có tài liệu ghi chép lại rõ ràng.

Người Tây Ban Nha: Khi nhà thám hiểm Christopher Columbus lần đầu đến khu vực Caribbean vào năm 1492, ông chưa đi vào vịnh Mexico. Tuy nhiên, các cuộc thám hiểm sau đó, như Juan de Grijalva (1518) và Hernán Cortés (1519), đã đi dọc theo bờ biển Mexico và ghi nhận về vùng vịnh lớn này.

Các tu sĩ dòng Tên người Pháp đã sử dụng cái tên này từ năm 1672.[1]

Tên chính thức: Trong các bản đồ Tây Ban Nha từ thế kỷ 16, vùng vịnh này bắt đầu được gọi là "Golfo de México" (Vịnh Mexico). Sau đó, tên này được phổ biến và sử dụng rộng rãi trong các ngôn ngữ khác.

Tên gọi trên bản đồ Các bản đồ đầu thế kỷ 16 của Juan de la Cosa và Martin Waldseemüller mô tả vịnh này, mặc dù không ghi chú. [2] Một bản đồ năm 1584 của Abraham Ortelius ghi chú là "Biển phương Bắc" (Mare de Nort). [3] Hernán Cortés cũng gọi nó bằng cái tên này (tiếng Tây Ban Nha: Mar del Norte) trong các công văn của mình, trong khi các nhà thám hiểm Tây Ban Nha khác gọi nó là "Vịnh Florida" (Golfo de Florida) hoặc "Vịnh Cortés" (Golfo de Cortés). [2] Các bản đồ châu Âu đầu tiên khác gọi nó là "Vịnh St. Michael" (tiếng Latin: Sinus S. Michaelis), [4] "Vịnh Yucatán " ( Golodo de Iucatan ), [5]"Biển Yucatán" (Mare Iuchatanicum), [6] "Vịnh Antillean lớn " (Sinus Magnus Antillarum), " Biển Cathayan " (Mare Cathaynum), hoặc "Vịnh Tân Tây Ban Nha" ( tiếng Tây Ban Nha : Golfo de Nueva España ). [2] Vào một thời điểm nào đó, Tân Tây Ban Nha bao quanh vịnh, với Biển chính Tây Ban Nha mở rộng vào nơi sau này là đông nam Hoa Kỳ. [3]

Tên "Golfo de México" xuất hiện trong các tài liệu và bản đồ từ thế kỷ 16, khi Tây Ban Nha khám phá và đặt thuộc địa tại Mexico.

Bản đồ của nhà thám hiểm Giovanni Battista Ramusio (xuất bản năm 1556) đã ghi chú tên Golfo de México.[7]

Đến thế kỷ 17-18, tên gọi này được sử dụng chính thức trên các bản đồ của châu Âu và trở thành cách gọi phổ biến đến ngày nay.

Vịnh Mỹ

Vào ngày 20 tháng 1 năm 2025, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã ký Sắc lệnh Hành pháp 14172 chỉ đạo chính phủ Hoa Kỳ thông qua tên gọi Vịnh Hoa Kỳ , chỉ định một khu vực thềm lục địa Hoa Kỳ "kéo dài đến ranh giới phía biển với Mexico và Cuba".[8][9][10] Bộ Nội vụ Hoa Kỳ xác nhận rằng tên Vịnh Hoa Kỳ có hiệu lực đối với các cơ quan liên bang Hoa Kỳ vào ngày 24 tháng 1.[11] Sự thay đổi này không áp dụng trong bối cảnh quốc tế. Các quốc gia và tổ chức quốc tế khác không bắt buộc phải công nhận sự thay đổi tên này. [12]

Trên Google Maps, khu vực sẽ hiển thị là Vịnh Mỹ với người dùng tại Mỹ và Vịnh Mexico với người dùng ở Mexico. Người sử dụng ở khu vực khác sẽ thấy hiển thị cả hai cách gọi.


Địa lý

[sửa | sửa mã nguồn]

Vịnh là một nhánh của Đại Tây Dương, bao bọc phần lớn bởi lục địa Bắc Mỹ và đảo Cuba. Vịnh này giáp Hoa Kỳ về phía đông bắc, chính bắc và tây bắc; phía tây nam và nam vịnh giáp México; phía đông nam giáp đảo quốc Cuba. Hình dáng của vịnh này gầy như oval; rộng khoảng 810 hải lý (1.500 km). Vịnh là lòng chảo trầm tích, đáy vịnh cấu tạo bởi đá vụn.

Vịnh México có hai cửa chính. Eo biển Florida giữa Mỹ và Cuba thông vịnh với Đại Tây Dương ở phía đông còn Eo biển Yucatan giữa México và Cuba thông vịnh với biển Caribe ở phía đông nam. Vịnh México cùng với biển Caribe có thể coi như một nội hải của châu Mỹ.

Thủy triều trong vịnh rất yếu vì đường thông vịnh với đại dương tương đối hẹp. Diện tích vịnh là khoảng 615.000 mi² (1,6 triệu km²) với một nửa thuộc vùng nước nông trong phạm vi của hai cực khi nước lên và nước xuống. Ở điểm sâu nhất có tên là Vực Sigsbee, tầm sâu là 4.384 m. Đó là một rãnh biển hình máng dài hơn 300 hải lý (550 km), hình thành cách đây 300 triệu năm khi lòng vịnh chìm xuống.[13] Có bằng chứng cho rằng Hố Chicxulub là do một khối thiên thạch rớt xuống địa cầu 65 triệu năm trước và tạo ra vết lõm này. Thời điểm đó ăn khớp với sự kiện tuyệt chủng kỷ Creta-phân đại đệ Tam của Trái Đất.[14]

Lãnh hải ở Vịnh Mexico

[sửa | sửa mã nguồn]

Việc phân chia lãnh hải ở Vịnh Mexico tuân theo luật pháp quốc tế, cụ thể là Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS 1982). Dưới đây là thông tin tổng quan về nguyên tắc chung:

Lãnh hải: Mỗi quốc gia ven biển có quyền thiết lập lãnh hải rộng 12 hải lý (khoảng 22,2 km) tính từ đường cơ sở.

Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ): Mỗi quốc gia ven biển có quyền thiết lập EEZ rộng 200 hải lý (khoảng 370,4 km) tính từ đường cơ sở. Trong EEZ, quốc gia ven biển có quyền khai thác tài nguyên và thực hiện các hoạt động kinh tế.

Thềm lục địa: Quốc gia ven biển có quyền khai thác tài nguyên trên thềm lục địa, có thể mở rộng ra ngoài EEZ trong một số trường hợp.

Vịnh Mexico và đường cơ sở: Đường cơ sở là đường ranh giới ven biển được sử dụng để xác định ranh giới lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa của một quốc gia. Có hai loại đường cơ sở chính: Đường cơ sở thông thường là đường mực nước thủy triều thấp nhất dọc theo bờ biển. Đường cơ sở thẳng được sử dụng ở những nơi bờ biển có địa hình phức tạp, chẳng hạn như có nhiều đảo hoặc vịnh nhỏ.

Vịnh Mexico có đường bờ biển phức tạp, với nhiều đảo, vịnh nhỏ và cửa sông. Các quốc gia ven biển (Hoa Kỳ, Mexico và Cuba) có thể sử dụng cả đường cơ sở thông thường và đường cơ sở thẳng để xác định ranh giới lãnh hải của mình. Việc xác định chính xác chiều dài đường cơ sở của từng quốc gia đòi hỏi phải có dữ liệu địa lý chi tiết và phân tích pháp lý.

Do sự phức tạp của việc tính toán, không có con số chính xác về chiều dài đường cơ sở của từng quốc gia. Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng Hoa Kỳ có đường cơ sở dài nhất (hơn 40%), tiếp theo là Mexico (dưới 40%) và sau đó là Cuba (dưới 20%).

Tuy nhiên, theo tính toán của Sovereign Limits (Giới hạn chủ quyền) - một cơ sở dữ liệu về ranh giới quốc tế, Mỹ tuyên bố chủ quyền đối với 46% vịnh Mexico, trong khi Mexico tuyên bố chủ quyền đối với 49%. Các ranh giới hàng hải giữa Mexico và Hoa Kỳ ở Thái Bình Dương và Vịnh Mexico được thiết lập thông qua một loạt các thỏa thuận song phương đạt được vào các năm 1970, 1976 và 1978. Ngoài không gian hàng hải trong phạm vi 200 hải lý tính từ bờ biển tương ứng của họ, Mexico và Hoa Kỳ đã mở rộng thềm lục địa ở Vịnh Mexico. Các phân đoạn ranh giới thềm lục địa mở rộng được phân định song phương; Western Gap vào năm 2000 và Eastern Gap vào năm 2017.[15]

[16]

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ “Map of the New Discovery Made by the Jesuit Fathers in 1672 and Continued by Father Jacques Marquette, from the Same Group, Accompanied by a Few Frenchmen in the Year 1673, Named "Manitounie"” (bằng tiếng Anh). Library of Congress. Truy cập ngày 22 tháng 1 năm 2025.
  2. ^ a b c Galtsoff, Paul Simon (1954). “Historical sketch of the explorations in the Gulf of Mexico” (PDF). Fishery Bulletin. National Oceanic and Atmospheric Administration. 55 (2): 15.
  3. ^ a b Parker, Susan R. (11 tháng 2 năm 2012). “Nation's Oldest City: A new name for the Gulf of Mexico?”. The St. Augustine Record. St. Augustine, Florida. Truy cập ngày 23 tháng 1 năm 2025.
  4. ^ Siebold, Jim (22 tháng 1 năm 2017). “Nova et integra universi orbis descripsio [Paris Gilt or De Bure Globe]” (PDF). Cartographic Images. tr. 3. Truy cập ngày 26 tháng 1 năm 2025.
  5. ^ Maggiolo, Vesconte (1531). Planisphere (Bản đồ) (bằng tiếng La-tinh). Genoa. § Indicum Occidentale – qua Louvre Abu Dhabi.
  6. ^ Agnese, Battista (1544). [Atlas de Battista Agnese] (Bản đồ) (bằng tiếng La-tinh). tr. 29–30 – qua Biblioteca Nacional de España.
  7. ^ Cruz, Fabiola Ferman (2022). “El mapa de Nuremberg: un acercamiento a la "Visión Española" de México-Tenochtitlan” (PDF). Secretaria de Cultura. Instituto Nacional De Estudios Históricos De Las Revoluciones De México y el Instituto Nacional De Antropología E Historia. 55 (2): 17.
  8. ^ “Restoring Names That Honor American Greatness” (PDF). Federal Register. 90 (20): 8629. 31 tháng 1 năm 2025.
  9. ^ Rohrlich, Justin (20 tháng 1 năm 2025). “Trump to make good on Gulf of America promise with bonkers executive order”. The Independent. Truy cập ngày 21 tháng 1 năm 2025.
  10. ^ Rogero, Tiago (20 tháng 1 năm 2025). “Can Trump really rename the Gulf of Mexico the Gulf of America?”. The Guardian. Truy cập ngày 21 tháng 1 năm 2025.
  11. ^ Frazin, Rachel (24 tháng 1 năm 2025). “Feds implement 'Gulf of America,' 'Mount McKinley' name changes”. The Hill. Washington, D.C. Truy cập ngày 24 tháng 1 năm 2025.
  12. ^ Barrett, Amanda (23 tháng 1 năm 2025). “AP style guidance on Gulf of Mexico, Mount McKinley”. Associated Press. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2025.
  13. ^ “General Facts about the Gulf of Mexico”. Truy cập ngày 27 tháng 12 năm 2006.
  14. ^ Buckley, A. (1997). “Dinosaur Extinction Page”. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 7 năm 2008. Truy cập ngày 12 tháng 12 năm 2007.
  15. ^ “Mexico–United States”. SovereignLimits. Truy cập ngày 20 tháng 2 năm 2025.
  16. ^ Báo Tin tức, Thu Hằng (14 tháng 2 năm 2025). “Mỹ đã đổi tên Vịnh Mexico, nhưng thực tế ai đang kiểm soát vịnh này?”. baotintuc.vn. Truy cập ngày 20 tháng 2 năm 2025.
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Vịnh México.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Vịnh_México&oldid=72178685”