Trong lòng đất

Trong lòng đất
Áp phích của phim tại Liên hoan phim Cannes
Đạo diễn	Trương Minh Quý
Sản xuất	Bradley Liew Bianca Balbuena
Hãng sản xuất	EpicMedia Productions
Phát hành	Liên hoan phim Cannes
Công chiếu	22 tháng 5 năm 2024 (2024-05-22) (Cannes)
Thời lượng	129 phút
Quốc gia	Việt Nam Philippines
Ngôn ngữ	Tiếng Việt Tiếng Gia Rai
Kinh phí	800.000 euro (tương đương 22 tỷ VNĐ)

Trong lòng đất (tên tiếng Anh: Viet and Nam, được hiểu: Việt và Nam) là một bộ phim điện ảnh chính kịch – tâm lý của Việt Nam và Philippines mang chủ đề đồng tính năm 2024 do Trương Minh Quý làm đạo diễn. Đây là tác phẩm điện ảnh thứ ba và là tác phẩm hư cấu đầu tiên của anh. Phim được ghi hình bằng phim nhựa 16 mm và được xây dựng từ sự kiện 39 người Việt vượt biên, nhập cảnh trái phép vào Anh. Bộ phim được sản xuất chính bởi Epicmedia Productions cùng sự tham gia của Bradley Liew và Bianca Balbuena trong vai trò nhà sản xuất. Ngoài ra, phim còn có sự góp mặt của các nhà đồng sản xuất như E&W Films (Singapore), Deuxième Ligne Films (Pháp), An Original Picture (Hà Lan), Volos Films Italia (Ý), Scarlet Visions (Đức), Lagi Limited (Việt Nam) & Cinema Inutile (Hoa Kỳ). Theo Purin Pictures, phim có thời lượng kéo dài khoảng 100 phút.

Vào tháng 4 năm 2024, phim được công bố xác nhận tranh giải trong hạng mục Un Certain Regard tại Liên hoan phim Cannes lần thứ 77 được diễn ra từ ngày 14 đến ngày 25 tháng 5 năm 2024. Đây là bộ phim Việt Nam đầu tiên được lọt vào vòng chọn chính thức của Cannes. Tuy nhiên, vào ngày 9 tháng 5, phim được Cục Điện ảnh Việt Nam công bố "không cấp phép phổ biến" trong nước.

Nội dung

Phim bắt đầu bằng cảnh quay giữa nhân vật có tên Việt (do Duy Bao Dinh Dao thủ vai) và Nam (do Thanh Hai Pham thủ vai) đang khai thác than trong điều kiện ngột ngạt nằm sâu trong lòng đất 300 m. Tại đây, cả hai người bắt đầu có những hành động ân ái nhưng sau đó nhanh chóng chuyển sang kế hoạch của Nam. Anh kể với người yêu của mình về việc mong muốn thoát khỏi cuộc sống ảm đạm của mình bằng cách nhờ những kẻ buôn người đưa mình sang phương Tây. Tại hầm mỏ sâu hơn 100 mét, hình ảnh được mô tả như Tòa tháp đôi Trung tâm Thương mại Thế giới, nơi đã xảy ra vụ tấn công khủng bố 11 tháng 9. Trước hành trình bắt đầu tìm sự tự do, Nam đã cùng mẹ mình đi tìm thi thể cha của Nam, một người lính của Quân đội nhân dân Việt Nam, được báo mộng trong giấc mơ của mẹ anh.

Diễn viên

Theo chia sẻ trên Đài phát thanh quốc tế Pháp, các diễn viên trong phim hầu hết đều là diễn viên không chuyên, tuy nhiên, lại có câu chuyện tương đồng với nhân vật. Điển hình như việc người thủ vai cựu chiến binh là ông Lê Viết Tùng, một người lính cách mạng tham gia Chiến tranh Việt Nam hay mẹ của Nam trong phim đã là một người phụ nữ có chồng là liệt sĩ.

Sản xuất

Phát triển

Trong chia sẻ vào tháng 12 năm 2020 tại Liên hoan phim quốc tế Rotterdam, đạo diễn Trương Minh Quý đã chia sẻ thảm kịch về 39 người Việt Nam cố gắng di cư vào châu Âu và những hoàn cảnh khó khăn của họ chính là một trong các nguyên nhân để anh đã ra đời một tác phẩm mang đậm lịch sử, văn hóa và thuộc về Việt Nam. Anh khẳng định trong lúc vụ tại nạn xảy ra, bản thân anh cũng đang sinh sống tại châu Âu và một sự trùng hợp khác là chiếc container chứa 39 người Việt đã từng bị mắc kẹt tại Bỉ trước khi được vận chuyển sang Anh thì anh cũng từng sinh sống tại Bỉ trước khi đến Pháp. Anh cho rằng, cảm giác khi biết được chuyện này "rất phức tạp". Đạo diễn Quý khẳng định, Nam trong bộ phim chính là chàng trai trẻ có mong muốn đi ra nước ngoài, và trước đó anh phải đi tìm hiểu về người cha của mình là một người lính của Quân đội nhân dân Việt Nam bị tử nạn trong Chiến tranh Việt Nam. Anh cho biết, mình đã liên kết giữa quá khứ và hiện tại, cùng chiều sâu của mỏ than và mối tình của anh cùng với người yêu cùng làm thợ mỏ. Phim cũng chính là giải đáp thắc mắc của anh và câu trả lời từ góc nhìn của những người di cư Việt.

Phim không chỉ xoay quanh vấn đề vượt biên mà anh cho biết mình còn đưa yếu tố lịch sử Việt Nam vào điện ảnh để câu chuyện tình phụ tử được đẩy mạnh xen kẻ với lòng yêu nước. Anh cho biết, "Nam chưa từng gặp cha mình, một người lính tử nhân, nhưng xã hội lại bảo anh phải yêu quý người đó, nhưng làm sao để có thể yêu quý một người cha mà mình chưa từng gặp?". Đạo diễn Quý chia sẻ, việc này có thể gây ra tranh cãi nhưng nó lại là thắc mắc chính đáng của một cá nhân.

Đây chính là dự án điện ảnh thứ 3 của đạo diễn Trương Minh Quý. Đây đồng thời cũng là tác phẩm hư cấu đầu tiên của anh. Phim sau đó cũng đã được Quỹ Hubert Bals cam kết hỗ trợ phát triển. Theo đăng tải trên Cinéfondation, kinh phí thực hiện bộ phim dao động khoảng 800.000 euro.

Ghi hình

Phim được thực hiện ghi hình bằng phim nhựa 16 mm và được tài trợ bởi hàng loạt Quỹ điện ảnh trên thế giới như Quỹ tiếng nói và phát triển dự án Hubert Bals, Quỹ sản xuất hình ảnh Purin, Quỹ điện ảnh Học viện MPA APSA, Quỹ phát triển chương trình hỗ trợ Talents Tokyo Next Masters, Hỗ trợ sản xuất Visions Sud Est, Quỹ Điện ảnh Thế giới, Quỹ hợp tác Sản xuất Đông Nam Á IMDA, Quỹ Hợp tác Phát triển Sản xuất Quốc tế & Hỗ trợ Công ty Normandy, Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ (OIF), Hỗ trợ Điện ảnh Thế giới CNC, Chương trình Hợp tác Sản xuất NFF + HBF, Quỹ Hợp tác sản xuất FDCP Asean (ACOF) và Quỹ Hợp tác Sản xuất TFL. Phim được sản xuất bởi Epicmedia Productions (Philippines). Ngoài ra, phim còn có sự tham gia của nhiều nhà đồng sản xuất đến từ các quốc gia khác nhau như E&W Films (Singapore), Deuxième Ligne Films (Pháp), An Original Picture (Hà Lan), Volos Films Italia (Ý), Scarlet Visions (Đức), Lagi Limited (Việt Nam) & Cinema Inutile (Hoa Kỳ). Như vậy, phim đã có sự tham gia sản xuất của tổng cộng 8 quốc gia khác nhau. Các cảnh quay của phim được cho là ghi hình tại Bắc Bộ, Tây Nguyên rồi khu vực Nam Bộ của Việt Nam và tại Philippines. Các máy quay cũng đã phải di chuyển sâu bên dưới hàng trăm mét để thực hiện các cảnh quay trong lòng đất.

Quá trình hậu kỳ của phim được xây dựng tại Hà Lan, Singapore, Pháp và Campuchia và quá trình xử lý diễn ra tại Kho phim Kodak Cinelab Bucharest của România.

Phát hành

Theo trên trang thông tin phim của Liên hoan phim Cannes, phim có thời lượng kéo dài khoảng 129 phút. Đây là bộ phim Việt Nam đầu tiên lọt vào vòng chọn chính thức tại Cannes. Khi ra mắt tại Cannes, Trương Minh Quý cũng sẽ trở thành đạo diễn có quốc tịch Việt Nam đầu tiên có phim được chính thức chọn tranh giải tại Liên hoan phim Cannes. Pyramide International, một nhà phân phối phim tại Pháp có đưa ra thông cáo về việc sở hữu quyền phát hành bộ phim trên toàn cầu trừ Pháp. Phim được dự kiến khởi chiếu trên thế giới vào ngày 22 tháng 5. Tuy nhiên, theo Cục Điện ảnh, bộ phim đã bị cấm phổ biến tại Việt Nam. Lý do không được nêu ra cụ thể. Tuy nhiên, trên Screen International lại cho rằng bộ phim bị cấm chiếu vì "cái nhìn u ám, bế tắc" về đất nước và con người Việt Nam.

Ngoài Liên hoan phim Cannes, phim cũng được xác nhận sẽ trình chiếu tại Liên hoan phim Sydney năm 2024 trong ngày 9 và 10 tháng 6.

Quảng bá

Vào ngày 11 tháng 5, Pyramide International chính thức công bố một đoạn video ngắn giới thiệu về bộ phim.

Đón nhận

Đánh giá

Đăng tải trên Sortiraparis, bộ phim được cho là táo bạo khi khám phá mối liên kết giữa một cá nhân và một lịch sử chưa giải quyết, giữa hiện thực và dư âm của nó kéo dài đến ngày nay. Đạo diễn Thierry Frémaux – giám đốc Institut Lumière của Liên hoan phim Cannes đã ca ngợi và cho biết Liên hoan phim sẽ chào đón bộ phim của Quý. Đăng tải trên South China Morning Post, nhà báo James Mottram đã ca ngợi sự đặt tên kết hợp giữa "Việt" và "Nam" như một sự đồng cảm, đại diện cho sự tàn phá của chiến tranh mà người Việt Nam phải gánh chịu. Mottram đã ca ngợi anh áp dụng cách mô tả tâm linh như đạo diễn người Thái Apichatpong Weerasethakul như cảnh tượng hai người yêu nhau trần truồng trên đống than; cảnh tượng tàn thuốc dựng đứng cạnh một ngôi mộ; người tị nạn đi qua sông cùng tài sản họ nằm trôi nổi trong túi nhựa;... Anh ca ngợi phim đã thành công thể hiện sự dũng cảm về nỗi thống khổ mà một dân tộc phải chịu đựng.

Theo đặc phái viên Chi Phương từ Đài phát thanh quốc tế Pháp cho rằng, người mẹ trong phim đã giúp gợi lên vết thương và ám ảnh mà chiến tranh để lại. Người này cũng nói thêm, "Hiếm có bộ phim nào tại Liên hoan phim Cannes năm nay khiến khán giả vừa vỗ tay vừa giàn giụa nước mắt ở rạp Debussy, như phim Việt và Nam".

Giải thưởng

Danh sách giải thưởng và đề cử

Năm	Giải thưởng	Hạng mục	Đề cử	Kết quả	Nguồn
2024	Liên hoan phim Cannes 2024	Nhãn quan độc đáo	Trong lòng đất	Đề cử

Tranh cãi

Bị cấm phát hành

Theo quy định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, phim Việt Nam phải xin phép để được dự thi quốc tế. Vì vậy, sau khi phim được xác nhận công bố lọt vào vòng tranh giải tại Liên hoan phim Cannes vào tháng 4 năm 2024, nhà sản xuất bộ phim đã gửi đơn xin cấp phép đến Cục Điện ảnh nhưng sau đó phía Cục khẳng định "chưa xem" do bản phim bị lỗi. Đến ngày 9 tháng 5, ông Vi Kiến Thành – Cục trưởng Cục Điện ảnh ra thông cáo tuyên bố từ chối cấp phép cho bộ phim. Lý do từ chối cũng không được nêu ra cụ thể. Tuy nhiên, trên Screen International lại cho rằng bộ phim bị cấm chiếu vì "cái nhìn u ám, bế tắc" về đất nước và con người Việt Nam. Tạp chí này cũng khẳng định chủ đề LGBT không phải là lý do mà bộ phim này bị cấm do chính sách cởi mở về xu hướng tính dục gần đây của Chính phủ Việt Nam. Sau khi bị từ chối phát hành, tờ báo Giáo dục & Thời đại cho rằng, tên nhân vật trong phim và màu sắc phim đã khẳng định nhiều chi tiết ẩn dụ của đạo diễn "đụng chạm" tới lòng yêu nước và tự tôn dân tộc của Việt Nam. Đồng thời cũng cho biết việc "phản biện tích cực (lịch sử)" sẽ được ủng hộ, tuy nhiên, bộ phim đã "đặt lại lịch sử [...] cực đoan". Trong tiêu đề bài viết cũng cho rằng nhiều người Việt đã ủng hộ lệnh cấm.

Chính vì lý do bộ phim bị cấm phổ biến, công ty Lagi có trụ sở tại Việt Nam đã rút khỏi danh sách các đơn vị sản xuất để có thể trình chiếu phim tại Liên hoan phim Cannes mà không qua kiểm duyệt tại Việt Nam. Trước thông tin này, đạo diễn Quý có chia sẻ thêm, "Tôi hy vọng một ngày nào đó mọi người có thể thấy bộ phim là sự thể hiện nhẹ nhàng và đầy cảm xúc về những gì đang diễn ra trên đất nước của một nhà làm phim Việt".

Liên kết ngoài

• Trong lòng đất trên Internet Movie Database
• Ba phân đoạn ngắn (phân đoạn 1, phân đoạn 2 và phân đoạn 3) của phim được đăng tải trên YouTube.
• Video ngắn giới thiệu bộ phim trên YouTube.