Thập lục La hán

Thập lục La hán (chữ Hán: 十六羅漢, phiên âm tiếng Nhật: Juroku Rakan; Tạng ngữ: གནས་བརྟན་བཅུ་དྲུག, Neten Chudrug), còn gọi là thập lục A-la-hán (十六阿羅漢), thập lục tôn giả (十六尊者), là danh xưng về 16 tăng sĩ Ấn Độ, tương truyền là các đệ tử đắc đạo của Thích-ca Mâu-ni, xuất hiện trong giai thoại về các vị La hán trong Phật giáo. Các giai thoại này ban đầu được truyền từ Ấn Độ đến Trung Quốc, sau đó tiếp tục được truyền đến đến Tây Tạng, Nhật Bản. Ở Trung Quốc, vào khoảng thời Đường mạt đến Ngũ đại Thập quốc, giai thoại của 16 vị La hán được mở rộng thành Thập bát La hán. Tuy nhiên, ở Nhật Bản và Tây Tạng, 16 vị La hán vẫn tiếp tục được phối vị cho đến ngày nay. Tại Nhật Bản, 16 La hán đặc biệt phổ biến trong Thiền tông, nơi mà các vị La hán được xem là những ví dụ điển hình trong các công án.^[1] Ở Tây Tạng, 16 La hán, còn được gọi là 16 sthaviras ('trưởng lão'), là thành phần phối vị trong lễ hội đức Phật đản sanh^[2] sáng tác bởi vị đạo sư người Kashmir Shakyahribhadra (1127-1225).^[3] Hình ảnh của 16 vị La hán cũng xuất hiện nhiều trong nghệ thuật Tây Tạng.^[4]

Khái lược

Danh tự của thập lục La hán được ghi nhận đầu tiên bởi đại sư người Sri Lanka Nandimitra (Hán tự phiên âm là Nan-đề Mật-đa-la, thời Đường dịch là Khánh Hữu) ghi chép lại trong sách Nandimitrāvadāna (Pháp trụ ký, 法住記) vào khoảng thế kỷ thứ II của Công Nguyên. Theo sách này, khi Phật nhập diệt, đã di chúc lại cho 16 La hán ở lại thế gian để hoằng dương Phật pháp, lợi ích chúng sanh. Sách cũng đồng thời ghi lại danh tự của 16 vị La hán này. Về sau, khi Trần Huyền Trang sang Thiên Trúc thỉnh kinh, khi về Đại Đường có dịch sách này sang Hán ngữ, từ đó danh tự của 16 vị La hán mới truyền sang Trung Quốc.

Sau khi Pháp trụ ký được dịch sang chữ Hán, Thiền sư Quán Hưu (832-912), vốn là một họa sĩ tài ba đã vẽ ra hình ảnh 16 vị A-la-hán. Tương truyền, nhân Thiền sư nằm mơ cảm ứng thấy được hình ảnh của các Ngài rồi vẽ lại. Những hình ảnh này ngày nay người ta còn tìm thấy tàng trữ nơi vách tường Thiên Phật động tại Đôn Hoàng thuộc tỉnh Cam Túc, Trung Quốc. Sau Thiền sư Quán Hưu còn có họa sĩ Pháp Nguyện, Pháp Cảnh và Tăng Diệu cũng chuyên vẽ về các vị La hán.

Danh vị 16 vị La hán

Tiếng Phạn	Chữ Hán	Phiên âm Hán Việt	Phiên âm Nhật Bản	Tạng ngữ	Phiên âm Tạng
Pindola Bharadvāja	賓度羅跋囉惰闍	Tân-đầu-lư Bạt-la-nọa-xà	Bindora Baradāja	བྷ་ར་དྭ་ཛ་སོ་ཉོམ་ལེན	Baradadza Sonyomlen
Kanakavatsa	迦諾迦伐蹉	Ca-nặc-ca-phạt-sa	Kanakabassa	གསེར་གྱི་བེའུ	Sergyi Be'u
Kanaka Bharadvāja	迦諾迦跋釐堕闍	Ca-nặc-ca Bạt-ly-đọa-xà	Kanakabarudaja	བྷ་ར་དྭ་ཛ་་གསེར་ཅན	Baradadza Serchen
Subinda/Abhedya	蘇頻陀	Tô-tần-đà	Subinda	མི་ཕྱེད་པ	Michepa
Nakula/Vakula	諾距羅	Nặc-cự-la	Nakola	བ་ཀུ་ལ	Bakula
Bhadra	跋陀羅	Bạt-đà-la	Badara	བཟང་པོ	Zangpo
Kālika	迦哩迦	Ca-lý-ca	Kalik	དུས་ལྡན	Duden
Sāriputtra	伐闍羅弗多羅	Phạt-xà-la-phất-đa-la	Bajarabutara	རྡོ་རྗེ་མོའི་བུ	Dorje Mobu
Jīvaka/Gopaka	戎博迦	Thú-bác-ca	Jubaka	སྦྱེ་བྱེད་པ	Bejepa
Panthaka	半託迦	Bán-thác-ca	Hantaka	ལམ་བསྟན	Lamten
Rāhura	囉怙羅	La-hầu-la	Ragon	སྒྲ་གཅན་འཛིན	Drachendzin
Nāgasena	那伽犀那	Na-già-tê-na	Nagasena	ཀླུ་སྡེ	Lude
Ańgaja	因掲陀	Nhân-yết-đà	Ingada	ཡན་ལག་འབྱུང	Yanlag Jung
Vanavāsin	伐那婆斯	Phạt-na-bà-tư	Banabasu	ནགས་ན་གནས	Nagnane
Ajita	阿氏多	A-thị-đa	Ajita	མ་ཕམ་པ	Mapampa
Cūllapanthaka	注荼半吒迦	Chú-đà-bán-thác-ca	Chudahantaka	ལམ་ཕྲན་བསྟན	Lamtrenten

Hình tượng 16 vị La hán trong nghệ thuật

Hộp gỗ khắc hinh tượng 16 La hán trong bát
Tượng La hán Tân-đầu-lư-bạt-la-nọa-xà (Binzuru) trong một ngôi đến tại Osaka, Nhật Bản.
Tượng La hán Nhân-yết-đà (Ingada) đang giữ một bảo tháp stupika trong tay phải.
Các La hán La-hầu-la, Chú-đà-bán-thác-ca và Tân-đầu-lư
Các La hán Ca-nặc-ca-phạt-sa, Phạt-xà-la-phất-đa-la, Ca-nặc-ca Bạt-ly-đọa-xà và Bạt-đà-la
Các La hán A-thị-đa, Ca-lý-ca và Phạt-na-bà-tư
Các La hán Bán-thác-ca, Na-già-tê-na, Thú-bác-ca và Tô-tần-đà