Linh ngưu vàng

Linh ngưu vàng (Danh pháp khoa học: Budorcas taxicolor bedfordi) là một phân loài của loài linh ngưu với đặc trưng là cơ thể được bao phủ một lớp lông vàng rực. Đây là phân loài có nguy cơ tuyệt chủng cao và là loài bản địa của nước Cộng hoà nhân dân Trung Hoa và Bhutan.

Linh ngưu vàng cũng chính là một trong những ví dụ tiêu biểu cho sự tiến hóa hội tụ, ở chỗ là bản thân chúng có tổ tiên thuộc về họ dê-cừu nhưng để thích nghi với môi trường sống, chúng đã tiến hóa và trở nên to lớn như những động vật trong họ trâu bò, chính vì vậy người ta thường gọi chúng là trâu hay bò mặc dù chúng có nhiều đặc tính của loài dê hơn.

Ngày nay, phần lớn là do săn bắn quá mức và phá hủy môi trường sống tự nhiên của chúng, Linh ngưu vàng được coi là nguy cấp ở Trung Quốc và dễ bị tổn thương bởi liên minh IUCN. Chúng không phải là loài phổ biến tự nhiên, con số của chúng dường như đã giảm sút đáng kể. Hiện nay chúng được nuôi nhốt ở một số vườn thú.

Đặc điểm

Linh ngưu vàng được tiến hóa để thích nghi với điều kiện sống khắc nghiệt ở dãy Hy Mã Lạp Sơn, chúng có bộ lông dày để giữ ấm và khô trong mùa đông ở các dãy núi Himalaya mà chúng đang sinh sống. Một lớp lông dày kèm theo trong đó là lớp lông thứ cấp được bao trùm lên toàn bộ cơ thể để tránh cái giá lạnh. Màu da của nó cũng được cho là nguồn gốc của những huyền thoại của tấm len vàng Fleece.

Mặc dù chúng không có tuyến da nhưng da có tiết ra một chất dầu cung cấp một lớp bảo vệ nước cho linh ngưu vàng từ các yếu tố ngoại cảnh, tuyến da, da tiết ra một chất, chất đắng nhờn hoạt động như một chiếc áo mưa tự nhiên trong các cơn bão và sương mù để tránh thấm nước vào trong lớp lông. Trong điều kiện nuôi nhốt, thứ vệt dầu này có thể được nhìn thấy nơi chúng chà, cọ lên trên các bức tường tại vườn thú San Diego.

Chúng có ngoại hình to lớn và có một cái mõm giống như mõm nai sừng tấm, và với cái mũi dài này tạo cho chúng có một cái hốc xoang lớn dùng để sưởi ấm không khí khi hít thở trong điều kiện giá lạnh, giúp cho không khí vào cơ thể ấm lên mỗi một khi linh ngưu vàng hít vào đồng thời giúp ngăn chặn sự thất thoát nhiệt của cơ thể bằng cách thở. Về mặt kích thước và tầm vóc, chúng có khoảng cùng kích thước như một con bò và rất hung dữ.

Với cặp sừng giống như sừng của một con linh dương đầu bò, một cái mũi giống như một con nai sừng tấm, một cái đuôi giống như một con gấu, và một thân hình như một con bò rừng, chúng trông rất lớn, vạm vỡ, và loài động vật có vú này đôi khi được gọi là một con linh dương dê, bởi vì nó có điểm chung với cả loài dê và loài linh dương. Nhưng chúng lại liên quan chặt chẽ nhất đến các loài cừu và các giống dê hoặc cừu Barbary ở Bắc Phi.

Các ngón nhân của chúng chia vó giúp chúng di chuyển dễ dàng trong môi trường sống của vùng núi với đầy vách đá chơ vơ. Chúng cũng có một mùi có mùi giống như một sự kết hợp kỳ lạ của mùi con ngựa và mùi xạ hương. Cả con đực và con cái đều có sừng màu đen, sừng có hình lưỡi liềm sáng bóng mà phát triển từ trung tâm của cái đầu lớn của chúng và có thể dài lên tới 35 inch (90 cm).

Tuổi thọ của chúng trong tự nhiên từ 16-18 năm và có thể lên đến 20 năm trong các vườn thú, thời gian mang thai của con cái từ 6-7 tháng, mỗi lần chúng sinh một con (những cặp song sinh là không phổ biến). Tuổi trưởng thành và thuần thục tình dục của chúng là 2 năm. Chiều dài của chúng là từ 5-7,3 feet (1,5-2,2 m). Chiều cao đến vai từ 3,3-4,5 feet (1-1,4 m) Trọng lượng của con cái lên đến £ 616 (280 kg), con đực nặng tới 770 pounds (350 kg). Trọng lượng nghé lúc sơ sinh từ 11-15 pounds (5–7 kg).

Tập tính

Vào mùa xuân, chúng tụ tập thành các đàn lớn và di chuyển lên núi có độ cao trên 14.000 feet (4.300 mét). Là phương pháp tiếp cận với thời tiết lạnh và khi nguồn thức ăn trở nên khan hiếm thì chúng di chuyển xuống vùng thung lũng có cây cối rậm rạp. Khi chúng di chuyển lên, xuống, hoặc qua những rặng núi, chúng sử dụng các tuyến đường tương tự, tận dụng những con đường sẵn có. Điều này tạo ra một loạt các đường mòn xuyên qua những đám cây dày đặc của tre và đỗ quyên dẫn đến việc liếm muối tự nhiên của chúng và các khu vực chăn thả gia súc.

Do có một cơ thể đồ sộ và đầy sức mạnh, kết hợp với cặp sừng ấn tượng, Linh ngưu vàng chỉ có vài kẻ thù trong tự nhiên như gấu, chó sói, báo và sói đỏ. Linh ngưu vàng di chuyển nói chung là chậm nhưng có thể phản ứng một cách nhanh chóng nếu tức giận hay sợ hãi. Khi cần thiết, chúng thể nhảy từ mỏm đá này sang mỏm đá khác (điều mà các loài trâu, bò không làm được). Nếu chúng cảm thấy nguy hiểm, Linh ngưu vàng sẽ ra cảnh báo những con khác với một cái "ho" lớn mà đánh động cho đàn chạy trong những bụi cây thấp rậm rạp, nơi chúng có thể nằm xuống để tránh bị nhìn thấy. Linh ngưu vàng đôi khi cũng có thể cất lên một tiếng rống khá đáng sợ với cái miệng mở, lưỡi thè ra.

Đối với hầu hết các phần cơ thể, Linh ngưu vàng là khá yên lặng, nhưng chúng làm ra một số tiếng động thú vị, từ khịt mũi đến các vùng sâu, giống kèn và còi to ra khỏi cái mũi ấn tượng. Một âm thanh ợ giọng cổ có nghĩa là chúng sẽ muốn một cái gì đó. Một tiếng động sâu mà âm thanh như "whup" là một cảnh báo hoặc để khẳng định sự thống trị. Một con mẹ có thể gọi để con nghé của mình với một âm thanh the thé, và con đực có thể gây ra một tiếng rống một vang dội, dưới giọng cổ trong khi chiến đấu với những con đực khác. Một tiếng ho sẽ báo hiệu cho cả đàn chạy trốn khỏi nguy hiểm.

Linh ngưu vàng cũng có thể truyền đạt thông tin bằng cách sử dụng một loạt các tư thế, điệu bộ của cơ thể. Những mô thức cơ thể cũng là một cách quan trọng giúp chúng giao tiếp với nhau. Ví dụ, một con đực cho thấy sự thống trị với một tư thế thẳng đứng và một cổ ngẩng lên cùng cái cằm chìa ra. Chúng cũng có thể phơi bày vị trí cơ thể của mình sang một bên để những con khác để nhấn mạnh kích thước. Một con Linh ngưu vàng ra tín hiệu gây hấn với tư thế đầu thấp xuống, giữ cổ nó ngang và cứng nhắc, với cái đầu và sừng nối sang một bên. Một đầu hạ xuống, một lại cong, thở mạnh, và đầu đâm thường kèm theo ánh mắt nhìn kéo dài giữa các cá thể.

Chế độ ăn

Linh ngưu vàng ăn nhiều loại cây trồng và cây xanh trên núi cao và lá rụng. Khi nói đến việc ăn uống, chúng nhai trên hầu hết các thảm thực vật trong tầm với. Bao gồm các lá cứng của đỗ quyên thường xanh và cây sồi, cây liễu và vỏ cây thông, lá tre, và một loạt các lá mới mọc và thảo dược. Chúng có thể dễ dàng đứng trên hai chân sau, chân trước tựa vào một thân cây, để với tới thảm thực vật cao hơn nếu chúng cần (đây cũng là một điểm khác biệt nữa so với trâu, bò). Nếu lá ngon nhất là ngoài tầm với, chúng đôi khi đã được biết đến sử dụng các bộ phận sừng của chúng để thúc đẩy hơn cây nhỏ để mang lại những lá gần hơn.

Giống như bò và cừu, Linh ngưu vàng là động vật nhai lại và nuốt đưa thức ăn vào dạ dày đầu tiên, dạ cỏ, khi chúng lần đầu tiên nuốt nó. Vi khuẩn trong dạ cỏ giúp tiêu hóa các hạt rất nhỏ của thực phẩm. Hạt lớn đi vào một buồng thứ hai mà các hạt, gọi là cud, trở lại vào miệng để được nhai thành từng miếng nhỏ, đủ để được tiêu hóa đúng cách.

Linh ngưu vàng thường ăn vào buổi sáng sớm và ăn thêm một lần nữa vào buổi chiều muộn. Chúng dành cả ngày dưới sự che chắn của thảm thực vật dày đặc, mạo hiểm vào các chỉ bước ra vào những ngày có mây hoặc sương mù. Khi Linh ngưu vàng không ăn, chúng thường nghỉ ngơi. Một con Linh ngưu vàng sẽ ngủ với cái đầu của nó được đặt nằm trên bàn chân trước mở rộng của nó.

Kích thước của một đàn Linh ngưu vàng thay đổi theo mùa mùa xuân và đầu mùa hè, đàn bò có thể đếm lên đến 300 cá thể, trong những tháng lạnh, khi thức ăn ít phong phú, những đàn gia súc lớn phân chia thành các nhóm nhỏ hơn 10-35 cá thể khi chúng bắt đầu lên núi. Các đàn được làm bởi những con đực trưởng thành (được gọi là bò), con nghé và những con tơ lỡ. Những con đực trưởng thành, gọi là bò đực, thường đơn độc ngoại trừ trong mùa giao phối, vào cuối mùa hè. Trong khi những con Linh ngưu vàng trẻ húc đầu của chúng với nhau cho vui, thì con trâu đực đứng đầu để thiết lập sự thống trị của chúng thông qua việc đọ sừng.

Sinh sản

Thông thường chúng là động vật sống đơn độc, những con Linh ngưu vàng thiết lập quan hệ với những đàn trong một thời gian ngắn. Chúng rống to để thu hút con bò đực và thông báo khác về sự hiện diện của chúng. Chúng có thể tìm ra nhau bằng cách theo dõi mùi hương của nhau. Khi chúng gặp nhau, một con trâu ngửi và liếm vào con cái để xác định xem con cái là dễ hay có đối với việc chấp nhận quan hệ.

Hương thơm của làn da Linh ngưu vàng khác hoặc nước tiểu. Đặc biệt, nồng độ pheromone trong nước tiểu của một Linh ngưu vàng có thể phô bày trạng thái tình dục và bản sắc của từng cá thể. Để tăng cường loại truyền thông này, một con đực phun nước đái lên chân trước, ngực, và khuôn mặt với nước tiểu. Một con cái thấm cái đuôi của nó khi nó đi tiểu.

Những con Linh ngưu cái làm mẹ thường tìm ra vùng cây rậm rạp để cho ra đời một đứa con duy nhất vào đầu mùa xuân (cặp song sinh là rất hiếm). Trong thời hạn ba ngày kể từ ngày ra đời của nó, một con Linh ngưu non có thể theo mẹ của mình thông qua hầu hết các loại địa hình. Điều này là rất quan trọng nếu con gấu hay con sói đang ở gần đó hoặc nếu đàn cần phải đi một quãng đường dài để tìm thức ăn. Nếu một con non bị tách khỏi mẹ của mình trong hai tuần đầu tiên, nó sẽ kêu một tiếng ồn hoảng loạn mà âm thanh như một con sư tử non. Con mẹ sẽ gọi trả lời ở mức thấp để mang những đứa trẻ lạc loài này chạy lại với nó.

Khi sinh ra, những con Linh ngưu cái là có màu tối hơn nhiều so với con đực để tạo cho chúng sự ngụy trang khỏi các kẻ thù, thậm chí chúng có một vạch đen dọc theo lưng mà biến mất khi những con trưởng thành. Một con Linh ngưu vàng ăn thức ăn rắn và dừng cho con bú khoảng hai tháng tuổi, mặc dù nó có thể tiếp tục ở lại gần mẹ cho đến khi sau khi con tiếp theo của nó được sinh ra. Sừng bắt đầu phát triển khi các con non khoảng sáu tháng tuổi. Những con non được nhiều hơn hay vui đùa hơn cha mẹ của chúng. Chúng tung tăng gót, đầu mông, và vui đùa với nhau.

Tham khảo

Maurice Burton; Robert Burton (tháng 1 năm 2002). The international wildlife encyclopedia. Marshall Cavendish. tr. 2623–4. ISBN 978-0-7614-7285-8. Truy cập ngày 15 tháng 9 năm 2011.
D.E. Wilson e D.M. Reeder, Budorcas taxicolor bedfordi in Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference, 3ª ed., Johns Hopkins University Press, 2005, ISBN 0-8018-8221-4.
Song, Y.-L., Smith, A.T. & MacKinnon, J. 2008, Budorcas taxicolor bedfordi su IUCN Red List of Threatened Species, Versione 2014.3, IUCN, 2014.
1
2 Lưu trữ 2015-07-09 tại Wayback Machine ZOO Liberec má první dva malé takinky
3 O chovu takinů v Liberecké ZOO